Іштің кебуі, іштегі жел, метеоризм: егер ішіңіз үнемі кебетін болса, не істеу керек

Әр адам өмірінде кем дегенде бір рет іші «кебіп», әдеттегіден үлкен, тығыз әрі тартылғандай сезімді бастан кешірген. Кейде бұл жайсыздыққа ауырлық, іштің күбірлеуі немесе жеңіл ауырсыну да қосылады. Көп жағдайда мұндай жағдай қауіпті емес және өздігінен өтеді. Бірақ егер ол тым жиі қайталанса немесе қатты мазаласа, оның себебін анықтап, не істеу керек екенін білу маңызды.

Іштің кебуі дегеніміз не?

Іштің кебуі — бұл іштің көлемі айқын ұлғайған жағдай. Іш «ісініп», терісі тартылғандай көрінеді. Көптеген адамдар бұл кезде іштің «керілгенін» немесе «толып кеткенін» сезеді, шын мәнінде аз ғана тамақ ішсе де.

Бұл жағдай өте жиі кездеседі: мамандардың бағалауынша, адамдардың шамамен 10–30%-ы іштің кебуін тұрақты түрде бастан кешіреді. Көбіне ол тамақтану ерекшеліктері мен ішектің жұмысына байланысты болса да, кейде бұған анағұрлым күрделі себептер де әсер етуі мүмкін. Сондықтан іштің кебуі – жай ғана уақытша қолайсыздық па, әлде дәрігерге қаралуға себеп пе, соны ажырата білу қажет.

Іштің кебуінің себептері қандай?

Іштің кебуіне әсер ететін себептер өте көп. Кейбірі – зиянсыз және тамақтану мен өмір салтын түзетумен оңай жойылады, ал кейбірі созылмалы аурулармен байланысты болуы мүмкін. Төменде жиі кездесетін себептер қарастырылған.

• Іштегі жел мен ауа

Іштің кебуінің ең жиі себебі – ішекте газдың жиналуы. Біз тамақ ішкенде, су ішкенде, сөйлескенде немесе күлгенде ауа жұтамыз. Ал кей газдар тағамның қорытылуы кезінде ішектің өзінде түзіледі. Әдетте ағза оларды табиғи түрде шығарып отырады, бірақ кейде жел шамадан тыс жиналып, ішек қабырғаларын керіп, жайсыздық тудырады.

• Іш қату

Егер сіз аптасына үш реттен аз дәретке барсаңыз, бұл іш қату болып саналады. Нәжіс ішекте ұзақ тұрып қалып, оның қабырғасына қысым түсіреді, газдардың қозғалысын баяулатады. Соның салдарынан іш қатайып, ісінгендей сезіледі.

• Тітіркенген ішек синдромы (ТІС)

Бұл ауру кезінде ішек тіпті қалыпты мөлшердегі газдарға да тым сезімтал болады. Зерттеулердің бірі бойынша, ТІС бар адамдардың 96%-зы іштің кебуіне шағымданады. Мұндай жағдайда жиі іштің түйілуі мен нәжістің бұзылуы байқалады.

• Тағамға сезімталдық және аш ішектегі бактериялардың көбеюі синдромы (СИБР)

Кей адамдардың ағзасы кейбір көмірсуларды (мысалы, лактоза немесе фруктоза) дұрыс қорыта алмайды. Бұл ішекте ашу процесін күшейтіп, газдың түзілуіне әкеледі. Ал егер аш ішекте бактериялар шамадан тыс көбейсе (СИБР), олар тағамды ерте ыдыратып, одан да көп газ бөледі.

• Гормоналды өзгерістер

Көптеген әйелдер етеккір алдындағы бірнеше күнде іштің сәл ісініп, ауырлай түсетінін байқайды. Бұл прогестерон мен эстроген деңгейінің өзгеруімен байланысты, ол ағзадағы сұйықтықтың тежелуіне және ішектің жұмысына әсер етеді.

• Дәрі-дәрмектер

Кейбір препараттар – мысалы, аспирин, талшық қосылған қоспалар, ауырсынуды басатын дәрілер – іштің кебуін жанама әсер ретінде тудыруы мүмкін. Егер сіз дәрі қабылдағаннан кейін іштің кебуін байқасаңыз, бұл туралы міндетті түрде дәрігерге хабарлаңыз.

• Ауыр себептер

Сирек жағдайда іштің кебуі асқазан, ішек, аналық без немесе ұйқы безі ауруларымен (инфекциялар, ісіктер) байланысты болуы мүмкін. Мұндай кезде әдетте қосымша белгілер де болады: салмақтың күрт төмендеуі, әлсіздік, нәжісте қанның пайда болуы.

Іштің кебуінен қалай арылуға болады?

Іштің кебуінен құтылу үшін алдымен оның нақты себебін анықтау маңызды. Бірақ кез келген жағдайда жағдайды жеңілдетуге көмектесетін бірқатар тәсілдер бар.

Дәрі-дәрмектер мен қоспалар

Егер іштің кебуі газдың жиналуымен байланысты болса, дәрігер келесілерді ұсынуы мүмкін:

• Симетикон бар препараттар – газ көпіршіктерінің бірігіп, ағзадан жеңіл шығуына көмектеседі;

• Ферменттер – мысалы, лактаза (сүт өнімдерін қорыту үшін) немесе альфа-галактозидаза (бұршақ және орамжапырақ сияқты тағамдарды қорыту үшін). Олар ішектегі ашу процесін азайтады;

• Кей жағдайларда, егер себеп тітіркенген ішек синдромы (ТІС) болса, дәрігер қысқа мерзімді антибиотик курсін тағайындауы мүмкін. Бұл ішектегі зиянды бактериялардың мөлшерін азайтады.

Сондай-ақ дәрігермен пробиотиктерді қабылдау мүмкіндігін талқылауға болады. Кей жағдайларда олар ішектің микрофлорасын жақсартып, кебуді азайтады. Бірақ мұнда маңыздысы – дұрыс бактерия штаммын таңдау.

Тамақтанудың күші

Ағзаның жағдайы мен іштің кебуіне көп нәрсе тамақтану әдеттеріне байланысты:

• Ас ішу кезінде асықпаңыз, тамақты жақсылап шайнаңыз — бұл артық ауаны жұтып қоймауға көмектеседі;

• Күніне 2–3 рет көп тамақ ішу орнына, 5–6 рет аз мөлшерде жиі тамақтануға тырысыңыз;

• Егер белгілі бір тағам іштің кебуін тудырады деп ойласаңыз, тағамдық күнделік жүргізіп, «күдікті» өнімдерді біртіндеп алып тастаңыз;

• Көптеген адамдарға FODMAP төмен диетасы көмектеседі (ағылш. Fermentable Oligo-, Di-, Monosaccharides and Polyols — яғни ашуға бейім олиго-, ди-, моносахаридтер мен полиолдар). Мұндай тамақтану түрінде ағзаға қорытуы қиын және ашу процесін тудыратын өнімдер шектеледі: бидай, бұршақ тұқымдастар, сүт өнімдері, алма, алмұрт, пияз, сарымсақ, брокколи, гүлді қырыққабат, саңырауқұлақтар, сұлы және қара бидай наны сияқты тағамдар.

Қозғалыс және жаттығу

Физикалық белсенділік ішектің жұмысын жақсартады. Тіпті 10–15 минут жылдам жүру ас қорыту жолдарының (өңеш, асқазан, ішек) қабырғаларын белсенді қимылдатып, жиналған газдардың шығуына көмектеседі.

Жай йога жаттығуларын да байқап көріңіз — мысалы, бала қалпы (баласана) немесе шалқасынан жатып, тізені кеудеге тарту жаттығулары. Бұл қимылдар іш аймағын жұмсақ түрде уқалап, жағымсыз сезімдерді азайтады.

Егер ішіңіз кебіп, жайсыздық пайда болса, төмендегі әдістер көмектеседі:

• Ішті сағат тілі бағытымен жеңіл уқалаңыз — бұл газдардың қозғалуына және шығуына ықпал етеді;

• Шалқасынан жатып, аяқтарыңызды жастыққа немесе диванның шетіне қойып биіктетіңіз — бұл қан мен лимфа айналымын жақсартады;

• Ішіңізге жылы грелка немесе жылы су құйылған бөтелке қойыңыз — жылу бұлшықеттерді босаңсытып, түйілу мен ауырсынуды азайтады;

• Қарапайым су ішіңіз — ол ас қорыту процесін жақсартып, газдардың тезірек шығуына көмектеседі.

Болашақта іштің кебуінен қалай сақтануға болады?

• Ішек біртіндеп бейімделуі үшін тағам рационында талшық (клетчатка) мөлшерін бірте-бірте арттырыңыз;

• Жеткілікті мөлшерде су ішіңіз, бұл іш қатудың алдын алады;

• Газдалған сусындар мен сағызды мүмкіндігінше азайтыңыз — олар артық ауаны жұтуға себеп болады;

• Тұзды аз тұтыныңыз, себебі тұз ағзада сұйықтықты ұстап, іштің "ісінген" сезімін тудырады;

• Көбірек тынышталыңыз және күйзеліске берілмеңіз, себебі стресс те ішектің жұмысына әсер етеді.

Дәрігерге қашан қаралу керек?

Көбінесе іштің кебуі – жай ғана қолайсыздық, оны өмір салтын түзету арқылы бақылауға болады. Бірақ келесі жағдайларда дәрігерге міндетті түрде қаралыңыз:

• нәжісте қан байқалса немесе ол қара түске айналса;

• іш қатты және ұзақ уақыт бойы ауырса;

• іш өту немесе, керісінше, нәжіс сирек әрі қатты болса;

• кеудеде ауырсыну, ентігу, жүрек соғысының жиілеуі байқалса;

• салмақ кенеттен азайса немесе тәбет жоғалса.

Бұл әсіресе егде жастағы адамдар үшін маңызды — егер іштің кебуі кенеттен пайда болып, бірнеше күн бойы басылмаса.

Қорытынды

Іштің кебуі – жиі кездесетін шағым, көбіне ол ауыр дерттің белгісі емес. Дегенмен оны елемеуге болмайды.

Дұрыс тамақтану, жеткілікті су ішу, қимыл-қозғалыс және ағзаға мұқият көңіл бөлу іштің кебуін болдырмауға көмектеседі.

Ал егер күмәнді немесе мазалайтын белгілер пайда болса – дәрігерге дер кезінде қаралыңыз, бұл қауіпті аурулардың алдын алуға мүмкіндік береді.

Ішіңіз кебіп, ішекте жел жиналып, метеоризм мазаласа – қай дәрігерге қаралу керек?

Егер ішіңіз жиі кебіп, газ жиналып, метеоризм мазалайтын болса, келесі мамандардың біріне қаралған жөн:

Гастроэнтеролог – асқазан-ішек жолдарының ауруларын емдейтін негізгі дәрігер. Ол метеоризмнің себебін анықтап береді: ішектің тітіркену синдромы, дисбактериоз, ферменттердің жетіспеушілігі, тағамдық төзімсіздік немесе басқа да ас қорыту бұзылыстары.

Терапевт – егер нақты қай маманға бару керегін білмесеңіз, алдымен терапевтке көрініңіз. Ол бастапқы тексеру жүргізіп, қажетті талдауларды тағайындайды және тиісті дәрігерге жібереді.

Диетолог – егер іштің кебуі тамақтанумен байланысты болса, диетолог сіздің ас мәзіріңізді түзетіп, газ түзілуін азайтатын өнімдерді ұсынады.

Кей жағдайларда проктолог, инфекционист немесе эндокринолог кеңесі де қажет болуы мүмкін — егер метеоризм басқа белгілермен бірге байқалса немесе созылмалы аурулармен байланысты болса.

🩺 Тәжірибелі гастроэнтерологты нақты пікірлермен және ыңғайлы жазылу мүмкіндігімен TopDoc.kz платформасы арқылы таба аласыз.